Archiwa Państwowe przechowują w swoich zbiorach kilometry dokumentów szkolnych. Wśród dostępnych źródeł znajdują się dokumenty administracyjne, kroniki szkolne, katalogi ocen uczniów, sprawozdania z egzaminów, a także świadectwa(te XX-wieczne zawierają również fotografie). To wszystko czyni je niezmiernie cennym źródłem informacji zwłaszcza ze względu na długą i bogatą historię szkolnictwa na obszarze Ziemi Pilzneńskiej.
Do momentu wejścia w życie obowiązku szkolnego w 1867 roku, do szkoły w Pilźnie uczęszczały wyłącznie dzieci katolickich mieszczan. Z czasem sytuacja zaczynała się polepszać, i tak w 1868 zapisano 128 dzieci, w 1875 – 252, a w 1880 – 520[1]. Na początku XX wieku rozpoczęły się transformacje dotychczasowej pilzneńskiej szkoły, oraz tworzenie nowych placówek oświatowych.
W 1905 roku Dulczówka wyodrębniła się ze związku szkolnego, co skutkowało powstaniem 2-klasowej, a później 4-klasowej szkoły powszechnej. Taki stan utrzymywał się do 1925 roku, kiedy Rada Szkolna Powiatowa postanowiła przyłączyć placówkę w Dulczówce z powrotem do szkoły w Pilźnie, w związku z włączeniem miejscowości w obszar miasta. Dzieci nadal uczęszczały do szkoły w Dulczówce przez pierwsze dwie klasy, natomiast trzeci rok edukacji odbywał się już w Pilźnie. Szkoła w Dulczówce została ostatecznie zlikwidowana w 1938 roku[2].
W 1907 roku, Rada Szkolna Okręgowa dokonała podziału dotychczasowej szkoły w Pilźnie, tworząc pięcioklasową szkołę męską im. Władysława Jagiełły i pięcioklasową żeńską im. Królowej Jadwigi[3].
W 1922 roku założono w Pilźnie Państwową Szkołę Rolniczą, której pierwszym kierownikiem został Kawecki[4].
W 1924 roku, z inicjatywy inspektora szkolnego Franciszka Łapińskiego i kierownika siedmioklasowej szkoły powszechnej męskiej, Józefa Wojtanowskiego, utworzono szkołę rzemieślniczą w Pilźnie. Przez okres II Wojny Światowej nie prowadzono żadnych zajęć. Po jej zakończeniu, od 1946 roku nazwa szkoły była wielokrotnie zmieniana. W latach 1946/1947 funkcjonowała jako Dokształcająca Szkoła Zawodowa w Pilźnie, w roku szkolnym 1947/1948 jako Publiczna Średnia Szkoła Zawodowa w Pilźnie, w 1951/1952 Zasadnicza Szkoła Metalowo-Energetyczna w Pilźnie, a od 1952/1953 jako Zasadnicza Szkoła Zawodowa w Pilźnie[5].
Do 1945 roku kształcenie się w szkołach średnich kończących się maturą było możliwe jedynie w większych ośrodkach, jak Tarnów czy Dębica. 10 lutego 1945, po decyzji Kuratorium Okręgu Szkolnego Krakowskiego, w budynku byłego starostwa powiatowego utworzono Gimnazjum i Liceum w Pilźnie. Placówka funkcjonowała jako filia I Gimnazjum i Liceum Ogólnokształcącego im. Kazimierza Brodzińskiego w Tarnowie do 1948 roku, kiedy to na mocy Zarządzenia Ministra Oświaty z dnia 13 marca 1948 otrzymała samodzielność od 1 kwietnia 1948 roku[6].
Wykaz jednostek archiwalnych dotyczących pilzneńskich szkół przechowywanych przez Archiwa Państwowe:
- Archiwum Narodowe w Krakowie, Oddział w Tarnowie, Szkoła Podstawowa im. Władysława Jagiełły w Pilźnie, 1893-1983, sygn. 33/519/0 [więcej…]
- Archiwum Narodowe w Krakowie, Oddział w Tarnowie, Publiczna Szkoła Powszechna Żeńska im. Królowej Jadwigi w Pilźnie, 1905-1946, sygn. 33/520/0 [więcej…]
- Archiwum Państwowe w Rzeszowie, Średnia Szkoła Zawodowa w Pilźnie, 1910-1957, sygn. 59/88/0 [więcej…]
- Archiwum Państwowe w Rzeszowie, Średnia Szkoła Rolnicza w Pilźnie, 1911-1950, sygn. 59/3150/0 [więcej…]
- Archiwum Narodowe w Krakowie, Oddział w Tarnowie, Szkoła Powszechna 2 klasowa w Dulczówce. 1915-1925, sygn. 33/521/0 [więcej…]
- Archiwum Państwowe w Rzeszowie, Liceum Ogólnokształcące w Pilźnie, 1936-1950, sygn. 59/155/0 [więcej…]
Wykaz jednostek archiwalnych dotyczących podpilzeńskich miejscowości przechowywanych przez Archiwa Państwowe:
- Archiwum Narodowe w Krakowie, Oddział w Tarnowie, Szkoła Podstawowa w Żdżarach, 1916-1985, sygn. 33/753/0 [więcej…]
- Archiwum Państwowe w Rzeszowie, Szkoła Podstawowa w Lipinach powiat Dębica, 1944-1948, sygn. 59/271/0 [więcej…]
[1] K. Szczeklik, Pilzno i Pilźnianie, Kraków 1911, s. 151
[2] Z. Mossoń, Szkoła Jubilatka w latach 1906-1950 w: Szkoła-Jubilatka, zarys historii szkoły w Pilźnie w latach 1906-2006, Pilzno 2016, s. 9-10
[3] Tamże, s. 10
[4] Z. Mossoń, Pilzno w starej fotografii i dokumentach, Pilzno 2012, s. 164
[5] Archiwum Państwowe w Rzeszowie, Zespół 88, Średnia Szkoła Zawodowa w Pilźnie, sygn. 1, s. 2 cyt. za: R. Jeż, Dawna Szkoła Rzemieślnicza w Pilźnie w latach 1946-1955, w: Rocznik Pilźnieński 2020, Pilzno 2020, s. 7-37
[6] M. Wojtuła, 70 lat pilźnieńskiego Liceum Ogólnokształcącego im. S Petrycego w: Rocznik Pilźnieński 2015, Pilzno 2015, s. 19-20
